SỰ HÌNH THÀNH CỦA
KHOA TÂM LÝ HỌC
TRONG THẾ KỶ XIX
(1854)

Tác giả: Auguste Comte*
Người dịch : Nguyễn Văn Khoa

*

Các nhà sinh lý học đã lưu ý rất đúng rằng, nếu những ấn tượng ánh sáng tác động như hình ảnh lên võng mạc, thì ta sẽ cần có một con mắt khác để nhìn thấy chúng. Điều này cũng đúng cho cái mệnh danh là sự quan sát nội quan^[1] của trí tuệ. Để nó là khả thi, mỗi cá nhân phải tự tách đôi, nửa này suy tư, trong khi nửa kia quan sát. Như vậy, con người không thể nào quan sát trực tiếp những quan sát trí tuệ của mình, hắn chỉ có thể quan sát các cơ quan và những kết quả. Trong trường hợp đầu, ta bước vào khoa sinh lý học; trong trường hợp sau, do những kết quả lớn của trí tuệ con người chính là các khoa học, ta đặt chân vào phần triết lý của các môn học, cái không thể nào tách rời khỏi bản thân của mỗi khoa học này. Trong mọi trường hợp, không có chỗ cho môn tâm lý học hay sự nghiên cứu trực tiếp về phần hồn^[2], độc lập với bất kỳ một quan điểm nào khác bên ngoài.

Ông Broussais^[3] đã thiết lập giữa sinh lý học và tâm lý học một bản so sánh song song, rất thỏa đáng và có giá trị quyết định. Giá mà ông có thể làm cho chúng ta cảm nhận được thấm thía hơn sự thua kém của tâm lý học, môn học mà ngay cả khi người ta đã cung cấp cho nó các phương pháp thăm dò cho là riêng biệt, vẫn chỉ quan tâm nghiên cứu loại người đã trưởng thành, có đầy đủ sức khỏe, mà hoàn toàn bỏ qua giới động vật, thậm chí cả loại người còn trong tình trạng phát triển chưa hoàn hảo, hoặc bị xáo trộn về tổ chức sinh lý. Trong khi ngược lại, ở mỗi nghiên cứu sinh lý, quan điểm về con người ở trạng thái bình thường luôn luôn được kết hợp, một cách đáng ngưỡng mộ, với một quan điểm bao trùm vừa toàn bộ giới động vật, vừa cả con người ở trạng thái bệnh hoạn.

Auguste Comte,
Khảo Sát Chuyên Luận Của Broussais Về Kích Thích
Trg: Hệ Thống Chính Sách Thực Chứng - Phụ Lục
(Examen du traité de Broussais sur l’Irritation,
In: Système de politique positive - Appendice général,
 q. IV, 1854, tr. 219-220).

^[1] Xem trên trang mục này: Auguste Comte, Phê Phán Phương Pháp Nội Quan… khi có thể tham khảo.

^[2] Theo nguyên nghĩa của từ, vì psychology(ie) được hợp thành từ psyché và logos. Ở đây, thay vì tâm hồn (thường gặp trong ngữ cảnh luân lý đạo đức) hay linh hồn (trong ngữ cảnh siêu hình, tôn giáo), chúng tôi dịch psyché là phần hồn, thích hợp hơn với tính chất khoa học của bài viết.

^[3] François-Joseph-Victor Broussais (1772-1838) nhà sinh lý học Pháp. Tác phẩm tiêu biểu:  Histoire des phlegmasies ou inflammations chroniques (1816), Examen des doctrines médicales et des systèmes de nosologie (1821), Traité de physiologie pathologique (1825), Traité sur l'irritation et sur la folie (1828), L'association du physique et du moral (1834)…