TỪ THUẬT GIẢ KIM SANG HÓA HỌC
(1885)

Tác giả : Marcelin Berthelot^[1]*
Người dịch: Nguyễn Văn Khoa

*

Nếu khoa học thuần túy đã thoát ra rất nhanh trong toán học, thì triều đại của nó đã bị trì hoãn nhiều hơn trong thiên văn học, nơi khoa chiêm tinh đã tồn tại song song với nó cho đến tận thời hiện đại; còn trong hóa học thì sự tiến bộ là đặc biệt chậm chạp, bởi vì ở đây, thuật giả kim đã giữ được, như một môn học hỗn hợp, những vọng tưởng huyền diệu cho đến cuối thế kỷ trước.

Việc nghiên cứu về các khoa học nước đôi này, trung gian giữa tri ​​thức thực chứng và sự diễn giải thần bí về chúng, có tầm quan trọng rất lớn đối với triết lý khoa học. [...] Giữa sức mạnh của trí tuệ và mãnh lực của vật chất luôn luôn tồn tại một quan hệ chặt chẽ, có thể được tìm thấy ở khắp nơi trong lịch sử: chính cảm thức thầm lặng về mối tương quan này giúp ta hiểu được những giấc mơ xa xưa về sự toàn năng của khoa học. Thậm chí cả chúng ta nữa, chúng ta cũng vẫn còn tin vào sự toàn năng này, mặc dù nay ta đạt được nó bằng các phương pháp khác. [...]

Hóa học chỉ mới ra đời ngày hôm qua thôi: nó chỉ mới khoác cái hình thức của một khoa học hiện đại chưa đầy một trăm năm nay. Tuy nhiên, hóa học không phải là một khoa học nguyên thủy, như hình học hay thiên văn học; nó được xây dựng trên tàn tích của một ngành đào tạo khoa học có trước: một sự đào tạo nửa vọng tưởng, nửa thực chứng, và dựa trên một kho tàng đã được tích lũy dần dần từ những phát hiện thực tiễn của các môn luyện kim, y học, công nghiệp và kinh tế gia đình. Đấy là thuật giả kim, bộ môn tự hào có khả năng dạy tín đồ làm ra vàng bạc để làm giàu, bào chế thuốc chữa bá bệnh để thoát khỏi mọi bệnh tật, và cuối cùng mang lại cho họ hạnh phúc hoàn hảo bằng sự đồng nhất hóa họ với linh hồn của thế giới và trí tuệ phổ quát.

Marcellin Berthelot
Nguồn Gốc Thuật Giả Kim
(Les Origines de l’alchimie, 1885)

^[1] Marcellin Berthelot (1827-1907): nhà hóa học, vật lý hóa học, sinh học, sử gia và triết gia khoa học, đồng thời là nhà hoạt động chính trị, xã hội Pháp. Tác phẩm tiêu biểu: Chimie organique fondée sur la synthèse (2 q., 1860), Les Origines de l'alchimie (1885); Science et Philosophie (1886);  Collection des anciens alchimistes grecs (với Charles-Émile Ruelle, 4 q., 1887–1888); La Révolution chimique: Lavoisier (1890); La Chimie au Moyen Âge (3 q., 1893); Science et morale (1895).