«PHẢI CẤM CHỈ MỌI GIẢ THUYẾT»
(1729)

Tác giả: Pieter Van Musschenbroek^[1]
Bản tiếng Pháp: Sigaud de Lafond
Người dịch: Nguyễn Văn Khoa

*

Bởi phản ứng chống lại các giả định tôn giáo, các xây dựng toán học nhằm «cứu giữ những hiện tượng»^[2] thiên văn, ý đồ tìm kiếm giải đáp cho các bí ẩn của tự nhiên nơi sự huyền bí của những con số (như ở các chủ thuyết của Pythagoras và Platon-mới)…, Newton từng viết năm 1713 «Hypotheses non fingo»^[3], một phát biểu thật ra cũng không dứt khoát dễ hiểu như người ta tưởng. Nhưng mười sáu năm sau, Van Musschenbroek — người đã đưa vật lý học của Newton vào Hà Lan — còn đi xa hơn nữa, nhất quyết «phải cấm chỉ và loại bỏ mọi giả thuyết và phỏng đoán ra khỏi Vật lý học», không thấy cần cả phân biệt giữa hai loại giả thuyết: giả thuyết đề xuất như chân lý với giả thuyết đưa ra để kiểm chứng!

*

Chúng ta phải cấm chỉ và loại bỏ khỏi Vật lý học mọi giả thuyết và phỏng đoán: tất cả những gì chúng dạy ta đều là mơ hồ, không chắc chắn, không thể được xếp vào loại những sự thật đã được chứng minh. Thêm vào đó, các giả thuyết chỉ có tác dụng là gây lúng túng và nặng nề thêm cho một ngành khoa học, hơn là đẩy lùi những giới hạn của nó: như ta thường thấy, chúng kích thích các tranh chấp vô ích, khiến những hiện tượng trở nên khó nắm bắt hơn, khiến ta bỏ qua và thậm chí còn thường từ chối những tình huống quan trọng nhất đi kèm với những hiện tượng này; tệ hơn nữa, nhiều người còn tưởng tượng ra một số giả định sai lầm, nhằm làm tăng trọng lượng hay độ tin cậy cho những giả thuyết họ muốn bảo vệ… Quan sát và thí nghiệm là các cơ sở duy nhất của Vật lý học. Mặc dù giới hạn này, thực ra, sẽ cho ta một học thuyết đạm bạc và cằn cỗi ở nhiều điểm; nhưng nó là chắc chắn và không thể tranh cãi được. 

Pierre Van Musschenbroek,
Giáo Trình Vật Lý Thực Nghiệm Và Toán Học
(Cours de Physique expérimentale et mathématique - 1729,
     Paris, 1769, tr. 17-18).