BYZANTIUM THỜI TUYỆT ĐỈNH
Byzantium, giai đoạn rực rỡ cuối cùng của Đế quốc La Mã, đánh dấu bước tiến của văn minh Tầy phương tràn về phương Đông, nhưng nhìn ở góc độ khác, phải chăng nó bị phương Đông nuốt gọn. Will Durant viết đoạn sau như tổng kết những đặc điểm của giai đoạn cáo chung đó:
Người ta phải là người phương Đông để hiểu một nghệ thuật phương Đông. Theo suy nghĩ của phương Tây, cốt tủy của tinh thần Byzantium hàm ý rằng phương Đông đã trở thành tối cao trong trái tim và khối óc Hy Lạp: trong chính quyền chuyên chế, sự ổn định đẳng bậc của các giai cấp, sự trì trệ của khoa học và triết học, Giáo hội bị triều đình thống trị, dân chúng bị tôn giáo thống trị, lễ phục lộng lẫy và nghi lễ trang nghiêm, nghi thức đầy ấn tượng và màu mè, bài hát ru ngủ của thứ âm nhạc lặp đi lặp lại, các giác quan bị tràn ngập vẻ rực rỡ và màu sắc, trí tưởng tượng lấn át tính tự nhiên, nghệ thuật trang trí nhấn chìm nghệ thuật thể hiện. Tinh thần Hy Lạp cổ đại hẳn sẽ thấy tình trạng này là xa lạ và không thể chịu đựng được, nhưng chính Hy Lạp giờ đã là một phần của phương Đông. Một vẻ uể oải của châu Á phủ xuống thế giới Hy Lạp ngay khi nó bị thách thức trong chính cuộc sống của nó bởi sức sống mới khôi phục của Ba Tư và năng lượng đáng kinh ngạc của đạo Hồi.
WILL DURANT
