-
BỐN THẦN TƯỢNG CẢN TRỞ TRI THỨC KHÁCH QUAN (F. BACON, 1620)
Thể loại: Bài dịchXem tiếp >>Có bốn loại Thần Tượng vây hãm trí tuệ con người. Để phân biệt rõ ràng, chúng tôi đã đặt cho chúng bốn tên khác nhau, gọi loại thứ nhất là Thần Tượng Bộ Lạc, loại thứ hai là Thần Tượng Hang Động, loại thứ ba Thần Tượng Hội Chợ, và loại thứ tư là Thần Tượng Rạp Tuồng...
-
QUAN HỆ NHÂN QUẢ (R. CARNAP, 1966)
Thể loại: Bài dịchXem tiếp >>Cách tiếp cận của nhà lô-gic học Rudolf Carnap nằm trong dòng phê phán quan hệ nhân quả của David Hume. Thực vậy, đối với Hume, không có tương quan thiết yếu giữa cái mà ta gọi là «nhân» với cái mà ta chỉ định là «quả». Từ sự kiện ổ bánh mì tôi ăn ngày hôm qua đã nuôi dưỡng tôi...
-
KHOA HỌC TỰ NHIÊN & KHOA HỌC TINH THẦN (W. DILTHEY, 1883 & 1894)
Thể loại: Bài dịchXem tiếp >>Ở thế kỷ XIX, trong khi ở Pháp và Anh, mỗi khoa học nhân văn và xã hội đều tìm cách đưa vào lĩnh vực của mình – như Émile Durkheim và Herbert Spencer trong xã hội học – các phương pháp đã giúp loại khoa học tự nhiên đạt được những thành quả lớn lao về tri thức, thì ở Đức hình thành một trào lưu trái ngược...
-
BIẾN CỐ TIỀM NĂNG, NGUYÊN NHÂN, DỰ BÁO (J. HERSCHEL, 1831)
Thể loại: Bài dịchXem tiếp >>Nếu mọi việc đều xảy ra thường xuyên và định kỳ, [nghĩa là] nếu mọi biến cố cứ nối đuôi nhau xuất hiện mà không tùy thuộc vào ý chí của ta, thì ý nghĩ truy tìm nguyên nhân của chúng khó lòng đến trong tâm trí chúng ta....
-
QUY NẠP TOÁN HỌC (H. POINCARÉ, 1909)
Thể loại: Bài dịchXem tiếp >>Trong trích đoạn dưới đây, Henri Poincaré đã đề cập chính xác tới một lý thuyết về suy luận toán học, theo đó, khi chúng ta nghiên cứu tư tưởng toán học «nơi nó vẫn còn là toán học thuần túy, nghĩa là trong số học», thì chúng ta sẽ thấy, «ở mỗi bước chân», một phương thức nhất quán, và đấy là một phép quy nạp thực sự...
-
TOÁN HỌC VÀ TRIẾT HỌC (M. BLACK, 1933)
Thể loại: Bài dịchXem tiếp >>Sự thành công của phương pháp khoa học đã khiến giới triết gia mơ tưởng tới một thứ triết lý mang tính khoa học, và có triển vọng một ngày nào đó đạt được mức độ chắc chắn, cũng như những thành tựu chồng chất của khoa học...
-
CHIỀU KÍCH THỜI GIAN TRONG SINH HỌC (F. MEYER, 1967)
Thể loại: Bài dịchXem tiếp >>Ý niệm « lịch sử tự nhiên» không đề cập đến bất kỳ loại nghiên cứu lịch sử nào theo nghĩa hiện nay của từ này. Thế nhưng sinh học tích hợp vào cách tiếp cận của nó một kích thước lịch sử trọn vẹn...
-
SỰ SỐNG (ARISTOTELÊS, khg 335-323 tCn)
Thể loại: Bài dịchXem tiếp >>Ta thường nghe rằng đối tượng của sinh học là sự sống. Nhưng sự sống là gì? Câu hỏi này đã phân chia các nhà sinh học thành hai khuynh hướng mà đường ranh chính là sự kiện có thể hoặc không thể định nghĩa được bí ẩn này....
-
TỪ GIẢ THUYẾT-DIỄN DỊCH ĐẾN THỰC TIỄN THÍ NGHIỆM (G. VAILATI, 1898)
Thể loại: Bài dịchXem tiếp >>Trong những sự kiện hiện ra một cách bộc phát cho sự quan sát, việc không thể nào tìm thấy đầy đủ chất liệu để xác nhận các kết luận mà phần diễn dịch [phần suy diễn từ giả thuyết khoa học] dẫn tới – bởi vì dù chặt chẽ và đúng đắn đến đâu...
-
CUỘC CÁCH MẠNG CỦA GALILEO TRONG VẬT LÝ HỌC THẾ KỶ 17 (A. KOYRÉ, 1943)
Thể loại: Bài dịchXem tiếp >>Nếu khái niệm tiến bộ tuyến tính dường như rất «có vấn đề» trong sự phát triển của lịch sử nói chung, thì nó vẫn có vẻ như hoàn toàn thích hợp, ít nhất ở một lĩnh vực là lịch sử các khoa học. Sự sàng lọc và tinh tế hóa dần dần tri thức của ta, những tiến bộ kỹ thuật nhờ vào, đồng thời thúc đẩy trở lại, các bước tiến của khoa học, đã có thể cho phép chúng ta bênh vực và duy trì lâu năm một quan điểm như vậy.
-
SEMMELWEIS VÀ BỆNH SỐT HẬU SẢN (C. HEMPEL, 1966)
Thể loại: Bài dịchXem tiếp >>Ignace Semmelweis, một y sĩ gốc Hung, làm việc tại Bệnh viện Đa khoa Wien từ năm 1844 đến 1848. Như y sĩ thuộc một trong hai khu sản khoa – đầu tiên – của bệnh viện, ông điên đầu khi thấy một tỷ lệ sản phụ cao bị lây nhiễm căn bệnh nghiêm trọng...
-
Ý NIỆM LỖI TRONG Y HỌC (G. CANGUILHEM, 1966)
Thể loại: Bài dịchXem tiếp >>Việc đưa khái niệm lỗi (erreur) vào bệnh lý là một sự kiện có tầm quan trọng lớn, vừa bởi sự đột biến mà nó biểu hiện (hơn là mang lại) trong thái độ của con người trước trạng thái bệnh, vừa bởi cái quy chế mới mà nó giả định đã được thiết lập trong quan...
-
NGUYÊN TỬ, CƠ THỂ, CHỮ CÁI, TỪ (G. B. DE SAINT ROMAIN, 1679)
Thể loại: Bài dịchXem tiếp >>Giữa các phẩm chất của những yếu tố đơn giản như nguyên tử, và các phẩm chất của những cơ thể được cấu thành từ chúng như hợp chất, có sự khác biệt này: những yếu tố thứ nhất là bất biến và không thể bị hủy hoại như các nguyên tử; còn những yếu tố kia có thể thay đổi...
-
«KHOA HOÁ HỌC TỰ TẠO RA ĐỐI TƯỢNG CỦA NÓ» (M. BERTHELOT, 1860)
Thể loại: Bài dịch[...] Sự hình thành các phân tử hữu cơ cung cấp những dữ liệu có giá trị nhất cho lý thuyết cơ học về các lực phân tử. Thật vậy, nó tạo ra một loạt kết hợp vừa đa tạp vừa đều đặn, phát sinh từ cùng một định luật tổng quát, nhưng với một biến đổi dần dần trong kết cấu của chúng. Từ kết hợp này sang kết hợp khác, người ta có thể đạt đến sự tăng dần mức độ nào ta muốn. [...]