Nếu như kiếm tiền là việc rất khó, thì xài tiền, lại càng khó hơn. Nếu không, thì doanh nhân vĩ đại trong thế kỷ trước, vua thép Andrew Carnegie, đã chẳng phải thốt lên: “Chết trong sự giàu có là một cái chết đáng hổ thẹn”. Hội nhập toàn cầu, liệu ta có nên hội nhập với cả cái văn hóa nhà giàu đáng nể trọng và cái cách xài tiền đầy trí tuệ của những người giàu thế giới?

Khi người Trung Quốc nói “không”

Chuyện kiếm tiền, đương nhiên là rất khó, cho dù kiếm bằng cách nào đi nữa. Thế nhưng, khi kiếm tiền vượt qua ngưỡng của những nhu cầu tiêu dùng cho bản thân, gia đình và cộng đồng nhỏ xung quanh mình, thì việc ứng xử với một “núi” tiền lại là một thách thức không nhỏ đối với những người giàu và những người rất giàu. Nên để tiền lại cho con cháu, hay đem tiền đi giúp cộng đồng, hay dùng những đồng tiền đó để triển khai các hoạt động nhằm kiến tạo xã hội, hay để tài trợ cho các hoạt động có thể tạo ra những giá trị xã hội to lớn và lâu dài như văn hóa, khoa học, giáo dục, môi sinh...?

Bill Gates, nhà sáng lập Microsoft và Warren Buffet, nhà đầu tư huyền thoại là hai trong số những người giàu nhất thế giới. Cách đây chưa lâu, họ chính là người đã khởi xướng chiến dịch “Cam kết cho đi” (Giving Pledge), nhằm kêu gọi các tỉ phú Mỹ dành phần lớn số tài sản của mình để góp phần thay đổi xã hội thông qua con đường từ thiện. Và hiện tại, đã có hơn 70 tỉ phú Mỹ tham gia và hưởng ứng chiến dịch này. Những món tiền trị giá hơn một nửa hoặc gần như trọn vẹn tài sản của những doanh nhân thành đạt này lần lượt được hiến tặng vì mục đích xã hội. Họ không chỉ “giỏi kiếm tiền”, mà còn rất “giỏi xài tiền”.

Nếu như hai người đàn ông huyền thoại này dễ dàng thuyết phục các tỉ phú Mỹ thì khi bước chân sang quốc gia đông dân nhất thế giới và đang nổi lên hiện tượng “nhà giàu”, họ đối diện với sự thờ ơ, mà điều đầu tiên là người ta ngại đến gặp mặt. “Sợ bị xin tiền” - đó là bình luận phổ biến nhất trên báo chí Trung Quốc khi tường thuật lại cuộc thuyết phục chưa thành của Bill Gates và Warren Buffet. Rõ ràng quan niệm về cách xài tiền ở một quốc gia Á Đông khác xa so với nước Mỹ. Người Á Đông thường vẫn mong muốn tích lũy tài sản của mình, nhất là tài sản hữu hình cho con cháu của họ. Và triết lý “vì xã hội” đã không thuyết phục được nhà giàu mới tại Trung Quốc.

Từ năm 2007 đến nay, Bill Gates đã chi 28 tỉ đô la Mỹ để làm từ thiện, tương đương 48% tổng giá trị tài sản. Riêng mảng trợ giúp y tế đã góp phần cứu sống 6 triệu người trên thế giới. Warren Buffet cũng cam kết sẽ dành 99% số tài sản của mình cho hoạt động này. Hiện tại, ông đã cho đi 65% trong tổng tài sản trị giá 50 tỉ đô la Mỹ. Không dừng lại ở đó, Bill Gates, Warren Buffet và nhiều tỉ phú khác đã tạo ra cả một phong trào, một tư duy làm từ thiện mới.

Và hành trình của họ vẫn đang còn tiếp diễn vô cùng mạnh mẽ. “Đoàn quân” của các tỉ phú đang ngày càng đông lên, với những cam kết đóng góp ngày một nhiều hơn, và những thay đổi mà họ tạo ra cho thế giới ngày một rõ nét hơn, rộng lớn hơn...

Rõ ràng có sự khác biệt về mặt suy nghĩ giữa nhà giàu Đông và Tây. Vì sao những người Á Đông, vốn sống duy tình, rất hay thương người nghèo khó, rất có nghĩa đồng bào, lại chưa sẵn lòng cho việc trao đi như những người Âu Mỹ, vốn sống duy lý nhiều hơn? Tại sao người giàu xứ người lại sẵn lòng tham gia vào sứ mệnh thay đổi thế giới bằng hoạt động từ thiện của mình? Phải chăng việc xài tiền cũng cần một triết lý và cả trí tuệ?

Vì người là cách vì mình khôn ngoan nhất

Gần một trăm năm trước, với tâm niệm rằng, những gì mà mình có được đều từ cộng đồng thì cũng nên quay trở lại phục vụ cộng đồng, vua thép Andrew Carnegie đã gây xôn xao thế giới khi tuyên bố: “Cái chết trong sự giàu có là một cái chết đáng hổ thẹn”. Để minh chứng cho việc này, ông đã hiến 90% tài sản của mình để kiến tạo xã hội. Điều này cùng với truyền thống làm từ thiện lâu nay của các tỉ phú Mỹ đã làm thay đổi cái nhìn về cách xài tiền, định nghĩa lại sự giàu có và góp phần hình thành nên văn hóa người giàu của nước Mỹ nói riêng và thế giới nói chung.

80 năm sau khi Carnegie qua đời, Warren Buffett chia sẻ: “Ngày tôi còn trẻ, rất nghèo, tôi đọc được tuyên ngôn của vua thép và không dứt ra được ý tưởng về ý nghĩa của tiền tài và cách hiến tặng của cải. Đến khi tôi trở nên giàu có, tôi hoàn toàn thấm thía cách nghĩ của ông và quyết tâm đi theo con đường này, và cùng những người bạn của tôi cổ vũ cho phong trào sử dụng tiền của để kiến tạo xã hội. Con cái chúng ta, thì chúng ta phải có trách nhiệm, nhưng chỉ được phép cung cấp cho chúng đủ điều kiện để có thể thực hiện điều mà chúng muốn, chứ không được phép làm cho chúng không làm gì cả trên đống của cải mà chúng ta để lại”.

Nếu như ngày xưa người giàu thường chỉ “cho khi đã chết”, thì ngày nay, người giàu lại muốn “cho khi còn sống”, thậm chí họ còn muốn “cho khi còn trẻ”. Chẳng hạn, tỉ phú Mark Zuckerberg, nhà sáng lập Facebook, đã cam kết cho đi hơn một nửa trong tổng số tài sản 17,5 tỉ đô la Mỹ của mình dù ông ấy chỉ mới đang ở độ tuổi “hai mấy”. Giáo sư Jason Franklin ở Đại học New York chia sẻ thêm về phong trào này: “Một người làm từ thiện khi về già vì ông ấy muốn con cháu mình có một thế giới mới tươi đẹp hơn, còn những người trẻ cho đi tài sản của họ để chính họ sẽ được hưởng một thế giới mới tươi đẹp hơn”.

Có người cho rằng, sự giàu có đồng nghĩa với tội lỗi. Không đúng! Tiền bạc thực ra chỉ là vật trung tính, bản thân nó không tốt cũng chẳng xấu. Tốt hay xấu không nằm ở đồng tiền, mà nằm ở cách kiếm tiền và cách xài tiền. Kiếm tiền bằng cách này là xấu, kiếm tiền bằng cách kia thì tốt; xài tiền vào việc này là xấu, xài tiền vào việc kia thì tốt. Và tổng những gì mình kiếm được cho mình thì luôn bằng với tổng những gì mà mình mang lại hay gây ra cho người khác. Đó cũng là lý do vì sao người ta thường hay nói rằng, “đằng sau một gia tài khổng lồ có thể là một cống hiến lớn, hay là một tội ác lớn, hay là cả hai”.

Ở các nước phát triển, các hoạt động văn hóa, khoa học, giáo dục, y tế, môi sinh, dân sinh... chỉ dùng một phần từ ngân sách quốc gia. Một phần không nhỏ họ dùng nguồn quỹ vận động từ các doanh nhân hiến tặng. Trường đại học Harvard lừng danh là một ví dụ, từ các tòa nhà, thư viện, phòng thí nghiệm, đến học bổng, kinh phí nghiên cứu khoa học, hầu như đều dựa rất nhiều vào nguồn tiền dồi dào do các doanh nhân, doanh nghiệp, các nhà khoa học, nhà hảo tâm đóng góp. Có người ghi tên mình vào tòa nhà, đóng dấu ấn của mình vào phòng thí nghiệm hay đặt tên một quỹ học bổng để vinh danh dòng họ của mình. Nhưng cũng có người chỉ lặng lẽ trao tặng để tìm kiếm niềm hạnh phúc riêng cho bản thân mình với suy nghĩ “thi ân bất cầu báo”...

Và lựa chọn của riêng mình...

Một khi đã là triệu phú hay tỉ phú thì điều quan trọng không hẳn là “kiếm được” hay “đạt được” cái gì cho mình, mà là “mang lại” hay “để lại” cái gì cho xã hội và sẽ đi vào lịch sử như thế nào. Di sản của nhà giàu sẽ là gì nếu tiền bạc của mình chỉ để “vinh thân phì gia”!? Sẽ quý giá biết bao khi di sản của nhà giàu là những giá trị vô hình (sự phát triển về văn hóa, khoa học, giáo dục...) hay những giá trị hữu hình mà đồng tiền của họ đã tạo ra (trường học, bảo tàng, thư viện, bệnh viện, các công trình văn hóa, nghệ thuật, lịch sử có giá trị...).

Thực tế cho thấy, một khi đã đạt tới đỉnh cao thì, dù muốn hay không, tên tuổi cũng sẽ được hay bị lưu truyền. Khi đạt đỉnh cao quyền lực, cả ngàn năm sau người ta sẽ nhắc đến như là một “minh quân” hay một “bạo chúa”? Khi đạt đỉnh cao về tiền tài, người đời sẽ nhớ đến như một “trọc phú” hay một “người hùng” góp phần kiến tạo xã hội?... Điều này hoàn toàn tùy thuộc vào sự lựa chọn của mỗi người khi còn sống.

Giản Tư Trung

  Nguồn: Thời Báo Kinh Tế Sài Gòn - 16/2/2012 và TuanVietNam - 17/2/2012